Οι απαλλαγές από το μάθημα των θρησκευτικών

Για ακόμα μία φορά, ήρθε στην επικαιρότητα το θέμα του δικαιώματος απαλλαγής  από το μάθημα των θρησκευτικών και πως αυτή χορηγείται μετά και την τελευταία απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ). 

Στη συνέχεια, αφού προσπαθήσουμε να ενημερώσουμε σύντομα για τα πραγματικά περιστατικά της απόφασης αυτής, θα αναφερθούμε στο τί (συνεχίζει να) ισχύει αυτή τη στιγμή για τις απαλλαγές μαθητών από τα Θρησκευτικά.

Η υπόθεση που προκάλεσε την από 31-10-2019 ομόφωνη απόφαση του ΕΔΔΑ

Οι προσφεύγοντες είναι πέντε Έλληνες υπήκοοι, γονείς και παιδιά αυτών, κάτοικοι των μικρών νησιών της Μήλου και της Σίφνου. Την  απόφαση του ΕΔΔΑ δυστυχώς προκάλεσαν τα Ν.Π.Σ, καθώς τον Ιούλιο του 2017 οι προσφεύγοντες άσκησαν αίτηση ακυρώσεως ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας κατά δύο πρόσφατων υπουργικών αποφάσεων βάσει των οποίων καταρτιζόταν το πρόγραμμα διδασκαλίας των θρησκευτικών για το σχολικό έτος 2017/2018.

Με τις προσφυγές τους ενώπιον του ΕΔΔΑ, οι προσφεύγοντες ισχυρίζονται εκτενώς ότι η διαδικασία απαλλαγής από το μάθημα των θρησκευτικών είναι αντίθετη με τις διατάξεις της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ).

Συγκεκριμένα, οι προσφεύγοντες γονείς διατυπώνουν το επιχείρημα ότι αν επιθυμούν να απαλλαγούν οι κόρες τους από τη συμμετοχή στη διδασκαλία του μαθήματος των θρησκευτικών, θα πρέπει να προσκομίσουν υπεύθυνη δήλωση με την οποία να βεβαιώνουν πως δεν είναι Χριστιανοί Ορθόδοξοι. Επιπλέον, ισχυρίζονται πως οι υπεύθυνες δηλώσεις πρέπει να θεωρηθούν ως προς την αλήθεια τους περιεχομένου τους από τον διευθυντή του σχολείου και ότι στη συνέχεια διατηρούνται στο αρχείο του σχολείου. Οι προσφυγές τους βασίζονται στο άρθρο 9 (ελευθερία σκέψης, συνείδησης και θρησκείας) της Συμβάσεως και το άρθρο 2 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου (δικαίωμα στην εκπαίδευση) αυτής.

Στην προκειμένη περίπτωση δηλαδή έχουμε όχι αλλόθρησκους αλλά χριστιανούς ορθόδοξους, που επιθυμούν να απαλλάξουν τα παιδιά τους από τη διδασκαλία των Ν.Π.Σ. αλλά δεν επιθυμούν για το σκοπό αυτό να δηλώσουν σε επίσημο έγγραφο ότι δεν είναι χριστιανοί ορθόδοξοι.

Η απόφαση του ΕΔΔΑ

Το Δικαστήριο επισημαίνει, καταρχάς, ότι το μείζον ζήτημα στην υπόθεση εν προκειμένω είναι το ότι εάν οι προσφεύγοντες γονείς θέλουν να απαλλαγούν τα παιδιά τους από την υποχρεωτική συμμετοχή στο μάθημα των θρησκευτικών, είναι υποχρεωμένοι να προσκομίσουν υπεύθυνη δήλωση με την οποία θα βεβαιώνουν ότι τα παιδιά τους δεν είναι Χριστιανοί Ορθόδοξοι.

Υπογραμμίζοντας το γεγονός ότι οι αρμόδιες αρχές δεν έχουν το δικαίωμα ούτε να επεμβαίνουν στη σφαίρα της ιδιωτικής συνείδησης, ούτε να βεβαιώνουν τις θρησκευτικές πεποιθήσεις των ιδιωτών, αλλά και ούτε να τους υποχρεώνουν να φανερώνουν τις πεποιθήσεις τους, το Δικαστήριο αποφαίνεται ότι συντελέστηκε παραβίαση του άρθρου 2 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου, ερμηνευομένου υπό το πρίσμα του άρθρου 9 της Συμβάσεως.

Το πλήρες κείμενο της αποφάσεως είναι διαθέσιμο στην αγγλική γλώσσα στην ιστοσελίδα του ΕΔΔΑ εδώ.

Η απόφαση αυτή του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου είναι δεσμευτική για τη χώρα μας και ήδη η υπουργός παιδείας κ Κεραμέως έχει δηλώσει πως το επόμενο διάστημα θα εκδώσει νέα σχετική εγκύκλιο. 

Θα πρέπει να διευκρινίσουμε όμως το εξής για τους συναδέλφους θεολόγους. Η απόφαση του δικαστηρίου είναι υποχρεωτική για την ηγεσία μας, αλλά εμείς ακολουθούμε τις εγκυκλίους του Υπουργείου. Αυτό με απλά λόγια σημαίνει ότι, όσο η Υπουργός δε βγάζει νέα εγκύκλιο απαλλαγών για τα θρησκευτικά εξακολουθεί να ισχύει η εγκύκλιος που δημοσιεύουμε στη συνέχεια. (Πρόκειται για την εγκύκλιο Λοβέρδου) Τίποτε περισσότερο και τίποτε λιγότερο από αυτό. Όταν η Υπουργός θα εκδώσει νέα εγκύκλιο απαλλαγών για το μάθημα των θρησκευτικών, τότε θα επανέλθουμε με νεότερη ενημέρωση.

Εγκύκλιος 12773/Δ2/23-1-2015 του Υπουργείου Παιδείας

Το μάθημα των Θρησκευτικών είναι υποχρεωτικό για όλους τους μαθητές (άρ. 16, παρ.2 του Συντάγματος) και διδάσκεται στις σχολικές μονάδες Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, σύμφωνα με τα επίσημα υποχρεωτικά αναλυτικά και ωρολόγια προγράμματα, ακολουθεί τους γενικούς σκοπούς της εκπαίδευσης και απευθύνεται σε όλους τους μαθητές. Ωστόσο, παρέχεται η δυνατότητα σε μη Χριστιανούς Ορθόδοξους μαθητές, δηλαδή αλλόθρησκους ή ετερόδοξους ή άθρησκους, που επικαλούνται λόγους θρησκευτικής συνείδησης, να απαλλαγούν από την παρακολούθησή του.

Συνεπώς, η απαλλαγή από το μάθημα των Θρησκευτικών παρέχεται νόμιμα, αποκλειστικά και μόνο για την προάσπιση της ελευθερίας της θρησκευτικής συνείδησης, όπως προβλέπεται από το Σύνταγμα και περιγράφεται στους οικείους νόμους και στις αποφάσεις των διεθνών και ελληνικών δικαστηρίων.

Επειδή, έχουν παρατηρηθεί φαινόμενα κατάχρησης του δικαιώματος απαλλαγής από τα Θρησκευτικά για λόγους που δεν συνδέονται με την ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης, εφιστάται η προσοχή στους Διευθυντές των σχολικών μονάδων να ελέγχουν την τεκμηρίωση των προβαλλόμενων λόγων, επισημαίνοντας σε κάθε ενδιαφερόμενο τη σοβαρότητα των σχετικών Υπεύθυνων Δηλώσεων και κατόπιν να προβαίνουν στη χορήγηση νόμιμης απαλλαγής του μαθητή, πάντοτε εντός των προβλεπόμενων χρονικών ορίων.

Η προσυπογραφή της Υπεύθυνης Δήλωσης από τον διδάσκοντα είναι απαραίτητη, ώστε να ενημερώνεται για τους μαθητές που θα έχει στην τάξη του στις ώρες του μαθήματος των Θρησκευτικών.

Οι μαθητές που απαλλάσσονται από το μάθημα των Θρησκευτικών δεν έχουν δικαίωμα παραμονής στην τάξη τους κατά τη διάρκεια διεξαγωγής του μαθήματος των Θρησκευτικών και δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να περιφέρονται εντός ή εκτός του σχολείου ή να απουσιάζουν (αδικαιολόγητα), αλλά να απασχολούνται σύμφωνα με τα διαλαμβανόμενα στην παρούσα εγκύκλιο.

Η απαλλαγή από το μάθημα των Θρησκευτικών χορηγείται ύστερα από Υπεύθυνη Δήλωση του ν. 1599/1986, του ίδιου του μαθητή (αν είναι ενήλικος) ή και των δύο γονέων του (αν είναι ανήλικος), στην οποία θα αναφέρεται ότι ο μαθητής δεν είναι Χριστιανός Ορθόδοξος και εξ αυτού επικαλείται λόγους θρησκευτικής συνείδησης, χωρίς να είναι υποχρεωτική η αναφορά του θρησκεύματος στο οποίο ανήκει, εκτός αν το επιθυμεί.

Μόνον στην περίπτωση που η γονική μέριμνα ασκείται από τον ένα γονέα, αρκεί η υπογραφή του ασκούντος τη γονική μέριμνα.

Εφόσον χορηγηθεί απαλλαγή από το μάθημα των Θρησκευτικών για τους ανωτέρω λόγους, στο πεδίο «ΘΡΗΣΚΕΥΜΑ» του Ατομικού Δελτίου μαθητή και του Απολυτήριου Τίτλου, δε θα συμπληρώνεται ένδειξη που να είναι αντίθετη με το περιεχόμενο της Υπεύθυνης Δήλωσης που υποβλήθηκε για τη χορήγηση της απαλλαγής, για το οποίο θα ενημερώνεται και ενυπόγραφα ο/οι υποβάλλων/οντες την Υπεύθυνη Δήλωση.

Για τη χορήγηση της απαλλαγής ακολουθείται παρόμοια διαδικασία με αυτήν που προβλέπεται για αντίστοιχες απαλλαγές μαθητών από μαθήματα (π.δ. 201/1998, π.δ. 104/1979 για την Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση αντίστοιχα).

Η παραπάνω Υπεύθυνη Δήλωση του ν. 1599/1986, με βεβαιωμένο το γνήσιο της υπογραφής και των δύο γονέων του μαθητή, παραλαμβάνεται από το Διευθυντή του σχολείου εντός αποκλειστικής χρονικής προθεσμίας που διαρκεί από την 1η Σεπτεμβρίου έως και την 20η Σεπτεμβρίου κάθε έτους.

Ο Διευθυντής της σχολικής μονάδας σε συνεργασία με το Σύλλογο των Διδασκόντων, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 1566/1985 (Α’ 167) και της υπ’ αριθμ. Φ.353.1/324/105657/Δ1/8-10-2002 (Β’ 1340) υπουργικής απόφασης, αποφασίζουν κατά περίπτωση για τον τρόπο που απασχολούνται υποχρεωτικά οι απαλλασσόμενοι μαθητές, συντάσσοντας σχετική πράξη (διαφορετικό διδακτικό αντικείμενο σε άλλο τμήμα της ίδιας τάξης, ευέλικτη ζώνη, βιωματικές δράσεις, ερευνητική εργασία κ.α.). Σε περίπτωση που η συγκεκριμένη τάξη λειτουργεί μόνο με ένα τμήμα, οι μαθητές αυτοί παρακολουθούν εκπαιδευτικό πρόγραμμα που καθορίζεται από το Σύλλογο Διδασκόντων.

Η ισχύς της χορήγησης απαλλαγής είναι ετήσια και ανανεώνεται για κάθε σχολικό έτος με την ίδια διαδικασία.

Συνοψίζοντας: 

•  Οι απαλλαγές δίνονται από 1 έως 20 Σεπτεμβρίου κάθε σχολικού έτους
• Οι γονείς των μη ορθόδοξων μαθητών που επιθυμούν να λάβουν τα παιδιά τους απαλλαγή από το μάθημα των Θρησκευτικών προσέρχονται οικειοθελώς στο σχολείο στην αρχή της σχολικής χρονιάς και προσκομίζουν αυτοβούλως την υπεύθυνη δήλωση απαλλαγής. Σε καμία περίπτωση δεν μοιράζονται υπεύθυνες δηλώσεις στους μαθητές, είτε από το Διευθυντή της Σχολικής Μονάδας είτε από τον Θεολόγο καθηγητή. Το μάθημα των Θρησκευτικών δεν είναι επιλεγόμενο αλλά υποχρεωτικό για όλους τους ορθόδοξους μαθητές, με δυνατότητα απαλλαγής μόνο για λόγους συνείδησης και μόνο για τους μη ορθόδοξους μαθητές.
•  Η Διεύθυνση του σχολείου οφείλει να παραλάβει Υπεύθυνη Δήλωση υπογεγραμμένη και από τους δυο γονείς ή μόνο από τον έναν όταν ασκείται νόμιμη επιμέλεια, στην οποία να αναφέρεται ότι δεν είναι χριστιανός ορθόδοξος.
• Πάνω στην Υπεύθυνη δήλωση υπογράφει ο/η Θεολόγος που διδάσκει τον/την μαθητή/τρια ότι έλαβε γνώση.